412 / 514
Osmanlı Arşivlerine Göre Osmanlı Devleti ile Kırım Hanlığı Arasındaki Siyasal İlişkiler
401
n
hanlarının, tahta geçen Osmanlı padişahlarının cülûslarını (tahta geçişlerini) kutlamaları zorunlu bir gelenek hali-
ne gelmiştir (Belge No: 7).
Kırım atlıları Osmanlı ordusuyla birlikte pek çok savaşa girmişler ve büyük yararlılıklar göstermişlerdir. Özel-
likle 1595’te Akıncı Ocağının büyük darbe yemesiyle Kırım atlılarının önemi daha da artmıştır. Bunun yanında
İstanbul’un ortak düşmana karşı daima savaş hazırlığı içinde bulunulması isteği, mirzaların, sultanların ve Tatar
gazilerinin Kırım’ın düşmanlara karşı savunmasında hazır bulunmaları bir nâme-i hümâyûn ile Kırım Hanı’na
bildirilmiştir (Belge No: 8). Ayrıca sefere çıkacak olan bazı Kırım Hanlarına Osmanlılarca gerekli desteğin veril-
mesi de söz konusudur (Belge No: 9).
16. yüzyıldan Küçük Kaynarca Antlaşması’na değin geçen sürede yapılan yazışmalarda Kırım hansarayı ve diva-
nının bazı kırtasiye ve mutfak masraflarının Osmanlı hazine desteği ile İstanbul’dan karşılanmakta olduğu görül-
mektedir (Belge No: 10). Ayrıca Hanlığın Mehterhâne ihtiyacı için Osmanlı’dan talep edilen hazine desteği (Belge
No: 11) ile Bahçesaray’daki Han Sarayı’nın inşa masraflarının karşılandığı (Belge No: 12) da belgelerde yer almak-
tadır.
Sınır boylarındaki Kazaklar ile iyi geçinilmesi, Ruslarla yapılan anlaşmalar çerçevesinde çatışmalardan kaçınıl-
ması ve Rusların ürkütülmemesi, bölge halkına zarar vermekten kaçınılması şeklinde ifade edilen öneriler de
belgelerde yer almaktadır.
Askeri işbirliği ile birlikte firari suçlu ve isyankârların yakalanması, İstanbul ile Kırım arasında deniz ticaretinin
düzenlenmesi (Belge No: 13), gıda kıtlığı görülen Kırım Adası’na yeterli miktarda buğday nakledilmesi (Belge No:
14), kıyı güvenliğinin sağlanması için kale inşa ve tamir-bakım-onarımı da (Belge No: 15) yazışma belgelerine
konu olmuştur.
Bazı görev gelirlerinin yükseltilmesi, bölge kazaskerliği ile imam ve hatiplerin tayin ve tahsisatı, Hanlığın
İstanbul’dan onay alması gereken konular arasındadır. Çevrede bölge için stratejik öneme sahip bazı beylerbeyilik
ve kale komutanlıklarının tayinlerinin de, görevdeki hanın önerisi üzerine İstanbul’dan yapıldığı anlaşılmaktadır.
Gözden düşen bazı yöneticilerin, örneğin Vezir Moravî Ali Paşa’nın affedilerek yeni bir göreve getirilmesi “han
iltiması” ile sağlanmıştır.
Karşılıklı iyi niyetin göstergesi olan nâme-i hümayunlar, arşiv belgeleri arasında ayrı öneme sahiptir. Osmanlı
Devleti’ne bağlı olan Dağıstan, Gürcistan, Eflâk, Boğdan bölgeleri gibi KırımHanlığı da ayrıcalıklı bir bölge olarak
kabul edilmiş ve yöneticilerine nâme-i hümayûnlar yazılmıştır. Padişahın cülûsunun (tahta geçişinin) veya doğan
şehzadenin sevincinin Kırım’da kutlanması, Hanlık ve kalgaylık beratları ulaştırıldıktan sonra Padişahın övgüleri-
ni iletmesi, savaşlar sonrasında karşılıklı zafer kutlamaları nâme-i hümayunların ana konularını oluşturmaktadır.
Maliye kayıtlarına ilişkin muhasebe belgelerinde ise Kırım Hanlığı’nın geleneksel misafirlerinden sultan ve mir-
zaların bayram veya diğer nedenlerle İstanbul’da kaldıkları süre içersinde yaptıkları harcamalar, yol masrafları,
harcırah ve harçlıklarına ilişkin konular yer almaktadır. Ayrıca bazı Kırım Hanları’na verilen haslar üzerindeki
hakların korunmasına ilişkin padişah hükmü de (Belge No: 16) belgeler arasındadır.
Kaynakça
Çetin, A. (1983). “Kırım Hanlığı’nın tarihi belgeleri ve bazı yayınları hakkında” (Kırım’ın Ruslar tarafından ilhakının 200. Yılı
1783-1983 münasebetiyle
) Türk Dünyası Araştırmaları
. İstanbul, s. 201.
İnalcık, H. (1944). “Yeni vesikalara göre Kırım Hanlığı’nın Osmanlı tâbiliğine girmesi ve ahidname meselesi”.
Belleten
, c. 8,
Ankara, 30, 199.
Uzunçarşılı, İ. H. (1973).
Osmanlı tarihi,
Türk Tarih Kurumu Yayını. Ankara, İkinci Baskı, Cilt II, s. 183.
Uzunçarşılı, İ. H., (1973).
Osmanlı tarihi,
Türk Tarih Kurumu Yayını. Ankara, İkinci Baskı, Cilt III, s. 423.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (1992).
Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı
, Yayın No: 3, İstanbul.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (2013).
Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı
, Yayın No: 126, İstanbul.