411 / 514
Akif EMİROĞLU
n
400
ve devam etmekte olan tasnif çalışmaları tanıtılmıştır. Eser, bu özelliğiyle yukarıda belirtilen birinci çalışmayı
tamamlar niteliktedir.
Üçüncü rehber, Türkiye Cumhuriyeti’nin de üyesi bulunduğu İslâm Konferansı Teşkilatı’na bağlı İslâm Tarih,
Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA) tarafından Osmanlı Arşivi’nden yararlanacak üye ülkelerin araştır-
macıları için İsmet Binark ve Necati Aktaş’a hazırlattırılmıştır. Eser, Arapça olarak
“El-Arşifü’l-Osmânî”
adıyla
1986’da Amman’da yayınlanmıştır. Bu eserde, arşivdeki malzemeler, tasnifler ve araştırmaya açık olan fonlar,
Osmanlı Devleti merkez teşkilatı tarihi ile birlikte düşünülerek sistematik bir şekilde tanıtılmış; araştırmacıların
arşiv malzemesine en kolay yoldan ulaşabilmeleri anlayışı ön planda tutulmuştur. Yerli ve yabancı araştırmacılar
için “başvuru” eseri olma özelliğini taşıyan bu rehberler, ilerleyen zaman içinde, yeni tasnif çalışmalarını yansıta-
madıklarından gereksinimi karşılayamamışlardır.
Üç yüz yılı aşkın bu döneme ilişkin Osmanlı Arşivi fonlarında Kırım Hanlığı ve bölgesel konularla ilgili yüzlerce
defter, binlerce belge bulunmaktadır. Ancak üzülerek belirtmek gerekir ki, Osmanlı Arşivi’nden yararlanmak ve
söz konusu belgelere ulaşmak oldukça zordur. Gerekli izinlerin alınması ve aşırı bürokrasi, bu zorluğun baş-
lıca nedenlerindendir. Bütün bu zorluklara karşın, beni yaklaşık 2,5 yıllık böyle yoğun bir araştırmaya yönel-
ten, Osmanlı tarihine duyduğum merak ve ilgi ile Giray ailesiyle olan ailevi dostluğumuzdur. Osmanlı Arşivinde
Mühimme defterleri, Düvel-i Ecnebiye, Nâme-i Hümâyûn defterleri ve Maliyeden Müdevver Defterler adlarını
taşıyan defter fonlarıyla Bâb-ı Âsafî ve Bâb-ı Defterî gibi çeşitli belge fonları bulunmaktadır. Bu çalışmada kulla-
nılan belge fonları ile Osmanlı Arşivi’ndeki kayıt numaraları aşağıda gösterilmiştir:
A. AMD. KRM
Bâb-ı Asafi, Amedi-i Divan-ı Hümayûn Evrakı Kırım Bölümü,
A. DVN. KRM
Bâb-ı Asafi, Divan-ı Hümayûn Evrakı Kırım Bölümü,
A. DVNS. MHM.d
Divan-ı Hümayûn Mühimme Defterleri,
A. DVNS. NMH.d
Nâme-i Hümayûn Defterleri,
AE
Ali Emiri Tasnifi,
C. AS
Cevdet Askeri,
C. EV
Cevdet Efkâf,
C. ML
Cevdet Maliye,
C. MTZ
Cevdet Eyalet-i Mümtaze,
C: DH
Cevdet Dahiliye,
C: HR
Cevdet Hariciye,
HAT
Hatt-ı Hümayûn Tasnifi,
İE. ENB
İbnülemin Ensab,
İE. HR
İbnülemin Hariciye
Bu belge ve kayıtların türlerini, Kırım ve Kırım Hanlığı konularında; Divân-ı Hümâyun ve kalemlerinden Padi-
şah adına çıkan ferman ve name-i hümayunlar ile han ve kalgaylık beratları, sadrazamın teklif ve kararları üze-
rine Padişahın görüş ve onayını bildiren hatt-ı hümayunlar, Kırım hanları, şehzadeleri ve elçileri için Osmanlı
Maliyesi’nin harcama belgeleri ile Kırım’dan bilgi akışını sağlayan “havadis kâğıtları” oluşturmaktadır.
Belgelerden genel olarak, karşılıklı işbirliğinin öne çıktığı anlaşılmaktadır. Öyle ki bu işbirliği sonucunda, Kırım
Hanlığı Rus tehlikesine karşı Osmanlı’nın Kırım’a deniz kuvveti göndermesi sayesinde siyasal varlığını koruyabil-
miş (Belge No:1), Osmanlı Devleti ise kuzeyde Ruslar, batıda Avusturya ve Lehistan (Belge No: 2), doğuda İranlı-
lara karşı mücadelede Kırım’ın askeri gücünü yanında bulmuş, Rusya ve İran’a karşı düzenlenen büyük seferleri
Kırım askeri güçleri ile destekleme yönündeki faaliyetler bu yazışmalarda dile getirilmiştir (Belge No: 3) .
1534’ten itibaren Kırım hanları Osmanlı padişahlarınca atanmaya / tayin edilmeye başlanmış, kendilerine padi-
şahça Hanlık Berâtı verilmiştir (Belge No: 4). Kırım Hanlığı’na atananlar, kendilerini atayan Osmanlı padişahına
teşekkür mektubu (Belge No: 5) ile bağlılıklarını bildiren mektup (Belge No: 6) göndermişlerdir. Ayrıca Kırım