408 / 514
Osmanlı Arşivlerine Göre Osmanlı Devleti ile Kırım Hanlığı Arasındaki Siyasal İlişkiler
397
n
gelir” yanıtını vererek kabul etmiştir. Böylece, Kırım’ın tamamı Osmanlı egemenliğine girmiştir (1512-1514 arası)
(Maksudoğlu, 2014).
Mengli Giray 1501’de Altın Orda Devleti’ni yıkarak kendisini Cengiz Han’ın vârisi ilan etmiş ve Moskova’ya akın-
lar düzenlemiştir. Mengli Giray’dan sonra gelen hanlar Osmanlı Devleti ile Moskova Büyük Prensliği’nin baskıları
karşısında varlık gösterememişlerdir. I. Saadet Giray döneminde (1524-1532), Kırım hanlarının kardeşlerinden
birini rehin olarak Osmanlı başkenti (payitahtı) İstanbul’a göndermesi gelenek haline gelmiştir.
II. İslam Giray döneminde (1584-1588) Kırım Hanlığı üzerindeki Osmanlı egemenliği iyice artmıştır. II. Gazi
Giray (hanlık dönemleri 1588-1596, 1596-1607) Osmanlıların doğudaki ve batıdaki bütün savaşlarına katılmanın
yanı sıra her yıl vergi ödemeyi de kabul etmiştir. Bu durum Canbeg Giray dönemine (1610-1623, 1627-1635)
değin sürmüştür.
Kırımlılar, Lehistan (Polonya)’a akınlar yapmaktaydılar. Kırımlılara, Lehistan’a akın yapmamaları Osmanlı Dev-
leti tarafından buyrulmuş, onlar da bu buyruğa uymuşlardır. Ancak Lehliler’in 1617 yılında Moldovya’nın iç işle-
rine karışıp Hotin Kalesini zapdetmeleri üzerine Özi (Odesa) Beylerbeyi İskender Paşa Lehliler üzerine Kırım
atlıları ve diğer güçlerle gitmiş, Yaş yakınındaki savaşta Türkler 50.000 Leh askerinin yardım ettiği Moldovya
Voyvodasını yenmişlerdir. 1621 yılında yapılan andlaşma ile Lehliler, Sultan II. Süleyman (Kanuni) döneminden
beri Kırım Hanı’na ödeyegeldikleri vergiyi, 40000 altını ödemeye devam etmişlerdir.
Osmanlı Devleti Rusya’yı, Ukrayna’dan uzak tutmaya özen göstermiştir. Ruslar, Ukrayna Kazaklarını elde etmeye
çalışınca, Kazaklar, Kırım Han’ı Mehmed Giray’a Rus niyetini bildirmişler, Kırım Han’ı da atlılarla ve Kefeden
aldığı Osmanlı askerleriyle Kuzey Ukrayna’daki Rus ordusu üzerine yürümüştür. Ruslar 350000 kişi olmalarına
karşın iyi eğitilmediklerinden 12 Temmuz 1659’da Konotop Savaşı’nda yenilmişlerdir. Bu savaşta 120000 Rus
askeri ölmüş, 50000 asker esir düşmüştür. Bu savaş Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini yarım yüzyıl geciktirmiştir.
Osmanlıların bilgisi dahilinde Ukrayna, Polonya ile Kırım Hanlığı arasında iki nüfuz bölgesi halinde paylaşılmış-
tır. Ukrayna Kazaklarının Hetman denilen başkanlarının bağlılığı bazen Osmanlı Devletine, bazen de Polonya’ya
olmuştur. O yıllarda, yani 17. yüzyılın ikinci yarısında, Fransa, İngiltere, Hollanda ve İsveç büyük devlet olma
sürecindeydiler. Polonya ise, hâlâ Rusya’dan daha güçlü olmakla birlikte, eski gücünde değildi. Hem İspanya
hem de Venedik düşüş yaşamaktaydılar. Osmanlılar, Rusların da, Polonyalıların da Ukrayna işlerine karışma-
larını istemiyorlardı. Dîvân-ı Hümâyûn Ukrayna’nın kuzeybatı kısmını, sancakbeyi rütbesiyle Hetman Peter
Doroszenko’ya vermişti. Hetman, Osmanlı’ya bağlıydı ve Osmanlı’nın Avusturya (ve Almanya)’ya karşı savaşına,
Kırım Hanı’nın uyruğu altında 15000 atlıyla katılmıştı.
Hanedanın bazı üyelerinin İran şahı I. Abbas’la gizli ilişkilere girmesi ve Kırım Hanlığı’nın Osmanlılar aleyhine
bir politikaya yönelmesi, Rusların Sinop’a ve Boğaziçi’ne kadar yağma eylemlerine girişmelerine fırsat vermiştir.
Hanlığın bozulan iç düzeni yeniden ancak III. İslam Giray döneminde (1644-1654) sağlanabilmiştir.
Polonya’nın Doroszenko’ya saldırması üzerine, Sultan 1672’de sefere çıkmış, Ordu-yu Hümâyûn Polonya’ya gire-
rek Podolya eyaletinin merkezi olan Kamaniçe Kalesi’ne gelmiştir. Kalede Polonyalılardan başka Avusturya ve
Rus güçleri de vardı. Kırım Hanı ve Kazak Hetmanı da Ordu-yu Hümâyûn’da idiler. Kamaniçe 27 Ağustos 1672
tarihinde teslim olmuştur. Bu savaşın sonunda 18 Ekim 1672’de Bucaş Andlaşması yapılmıştır. Buna göre Polonya
Kralı, Osmanlı Devletine her yıl 22000 altın ödeyecek, Podolya, bütün kalelerini Osmanlı Devletine teslim ede-
cekti. Lehliler (Polonyalılar), Ukrayna’yı derhal terk edecekler, Ukrayna, Hetman Doreszenko’nun yönetiminde
olacaktı. Ayrıca, Lehistan Krallığının İslâmGiray Han zamanından beri KırımHanlarına vermeyi taahhüt ettikleri
vergi her sene Kırım hazinesine ödenmeye devam edecek, buna karşın Kırım atlıları da Lehistan’a akın yapmaya-
caklardı (Uzunçarşılı, II., 424-425).
Osmanlıların II. Viyana Kuşatması’nda (1683) uğradıkları bozgundaki rolü nedeniyle idam edilen Murad
Giray’dan (hanlık dönemi 1678-1683) sonra, Rusların Kırım üzerindeki baskısı artmıştır. Bu dönemde hanlık
tahtı sık sık el değiştirmiştir. 1671-1678 yılları arasında tahtı elinde tutmuş olan I. Selim Giray, üç kez daha (1684-
1691; 1692-1699 ve 1702-1704) hanlığa getirilmiştir. Engürüs ve Leh seferine asker göndermesi için Selim Giray’a
nâme-i hümâyûn gönderilmiştir.