406 / 514
Osmanlı Arşivlerine Göre Osmanlı Devleti ile Kırım Hanlığı Arasındaki Siyasal İlişkiler
395
n
1. Giriş
Yirminci yüzyılın son çeyreği ile yirmi birinci yüzyılın başlangıcından günümüze dünyada, siyasal, ekonomik ve
kültürel dengeleri oldukça derinden etkileyen değişmeler ve gelişmeler olagelmektedir. Dünyanın çok geniş bir
coğrafyasında, siyasi olarak farklı bölgelerde yaşamakta olan Türk topluluklarının da bu gelişme ve değişmelerden
etkilenmemeleri düşünülemez.
Dünyadaki siyasal ve ekonomik gelişmeler ve özellikle başta Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği (SSCB) olmak
üzere, Doğu Bloku’nda uygulamaya konulan “glastnost” ve “perestroyka” gibi politika ve yaklaşımlar, Türkiye
sınırları dışında yaşayan Türkler konusunu da ön plana çıkarmış bulunmaktadır. Sovyetler’in dağılımı, Orta
Asya’daki bazı Türk topluluklarının bağımsızlıklarını ilan etmeleri, Türk dünyasının çeşitli yönleriyle tanınması
konusunda geçmişe ve geleceğe dönük bilimsel araştırmalar yapmanın zorunluluğunu ve önemini ortaya koy-
muştur.
Çalışmanın amacı; günümüzde Ukrayna ve Kırım’ın dünya gündeminde olması nedeniyle, Osmanlı Devleti –
Kırım Hanlığı arasındaki ilişkilere, Osmanlı arşiv belgelerine dayanılarak kısaca değinmektir. Çalışmada yöntem
olarak, günümüz Türkçesine çevrilmiş olan Osmanlı arşivleri kullanılmıştır. Arşivler devletlerin devamlılığını
sağlayan temel kuruluşlardan olup, ulusal tarih ve kültürün gerçek kaynakları, bütün sosyal ve insani bilim dal-
larının temel dayanaklarıdır. Arşivler, ülkeleri, yüzyıllarca kader birliği yaptığı ülkeler, uluslar ve topluluklarla,
ayrıca bütün uygar dünya devletleri ve ulusları ile bilgi ve düşünce transferine ve kaynaşmaya götürebilecek en
sağlam kaynaklar olarak da çok önemlidir. Devletlerin, gerek uluslararası siyasal platformlarda gerekse ülke içinde
karşılaştığı iç ve dış konular ve sorunların ancak eldeki arşiv malzemesinin değerlendirilmesiyle çözülebileceği, bu
nedenle bütün siyasal, ekonomik, yönetsel, kültürel ve diğer ulusal konularda ileriye yönelik olarak alınacak her
türlü kararda arşivlerin, yararlanılacak en güvenilir ve en objektif kaynak olduğu, günümüzde devletler hukukun-
ca da kabul edilen bir gerçektir.
2. Türk Coğrafyasına Genel Bakış
Anayurtları olan Orta Asya’dan çıktıktan sonra tarihsel olaylar ve gelişmeler sonucunda, Balkanlardan Sibirya’nın
en doğusuna değin yayılan ve binlerce yıllık geçmişe sahip olan Türkler, bu denli geniş coğrafya üzerinde ve bu
denli eskiye uzanan geçmişi içinde, gerek kurdukları devletler bünyesinde, gerek başka devletlerin egemenliğinde,
gerekse bağımsız topluluklar halinde, göçebe, yarı göçebe ve yerleşik yaşam şekillerinin hepsini deneyip, içinde
bulundukları koşulların getirdiği zorunluluklara bağlı olarak gerektiğinde savaşıp, her zaman büyük uygarlık ve
kültür hamlelerinin öncüsü ve teşvikçisi olmuşlar, Göktürk, Selçuklu, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti örnekle-
rinde olduğu gibi çoğu zaman çağının “süper” ve “örnek”devletlerini de kurarak varlıklarını sürdüregelmişlerdir.
Türk toplumları, yayıldıkları geniş coğrafyada, aynı zaman dilimleri içersinde değişik örgütlenmelere girmişler
ve çoğu kez aynı anda birkaç Türk devleti birden var olmuştur. Bunun günümüzdeki en son örneği yirminci
yüzyıldır. Günümüzde dünyada Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Azerbaycan, Özbekistan,
Türkmenistan, Kazakistan ve Kırgızistan olmak üzere yedi adet bağımsız Türk devleti bulunmaktadır.
Dünyadaki Türkleri, yaşadıkları coğrafi bölgelere ve konuştukları lehçelere göre çeşitli gruplara ayırmak olasıdır.
Türk topluluklarının coğrafi bölgelere göre genel kabul görmüş bir listesi şöyle sıralanmaktadır (Başbakanlık, s.
XX):
Altay - Sibirya Türkleri:
Altay, Baraba, Çulım, Dolgan, Hakas, Karagas, Koybal, Kumandı, Sabir, Sagay, Şor,
Telengit, Televüt, Tobol, Tofalar, Tuva, Yakut.
Batı Türkleri:
Ahıska, Azerbaycan, Balkanlar (Batı Trakya, Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya, Makedonya),
Irak, İran (Afşar, Azeri, Halaç, Hamse, Horasani – Boçagçı, Kaçar, Karacadağ, Karagözlü, Karakoyunlu, Karapa-
pak, Karayi, Kaşgay, Şâhseven, Türkmen), Kıbrıs – 12 Ada, Suriye, Türkiye.
Doğu Avrupa Türkleri:
Gagauz, İdil – Ural (Başkurt, Çuvaş, Kazan, Mişer), Kafkasya (Karaçay – Malkar, Kumuk,
Nogay, Stavropol Türkmenleri), Karayim, Kırım (Kırım Tatarları, Belorusya Tatarları, Litvanya Tatarları, Polon-
ya Tatarları, Kırımçak).