93 / 514
Bülent ŞENER
n
82
İslam kültürü ile temasa gelerek zenginleştiği ileri sürülebilir. Bu kültür etkisinin en açık belgesi Balkan dilleridir.
Türkçe’den alınmış kültür sözcüklerinin sayısı, bugünkü Balkan dillerinde bile, bölgesine göre 2000 ila 5000 keli-
me arasında değişmektedir. Keza, giyim-kuşam halk müziği, yeme-içmede ve davranışlarda bugün bile Osmanlı
mirası göze çarpar bir kertededir (İnalcık, 2005: 30-31). Diğer taraftan, şehirlerde ve köylerde, Türklerle uzun
yüzyıllar beraber yaşama, Osmanlı İmparatorluğu’nun kanun ve altyapı kurumlarının etkisi ve nihayet Osmanlı
yüksek kültürünün bir prestij-kültür olarak taklidi, Balkan yerli halkı arasında kültürleşmenin başlıca yollarını
oluşturmuştur. W. Hasluck, Hristiyan ve İslam halk inanışları ve adetlerinin her iki toplum üyelerince ne kadar
geniş ölçüde paylaşıldığını göstermiştir. Bunda, Bektaşilik gibi halk dini tarikatlarının eklektizmi önemli rol oyna-
mıştır. Öbür yandan, Rumeli Türkleri, Balkan yerli halklarından tarım, günlük hayat ve sanatlarda birçok kültür
unsurları almışlar, böylece zamanla Rumelili ile Anadolulu arasında bir kerte kültür farklılığı ortaya çıkmıştır
(İnalcık, 2005: 33).
Gerek Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkan halkları üzerindeki hâkimiyeti, gerekse Balkan halklarının 19. yüzyılın
başlarından itibaren Osmanlı İmparatorluğu’na karşı ulusal bağımsızlık mücadelelerine girişmeleri ve sonrasında
kendi “ulus-devlet”lerini inşa etme çabaları kaçınılmaz olarak Balkanlar’da “Osmanlı/Türk/Müslüman” karşıtlı-
ğını doğuran bir süreci başlatmış ve geliştirmiştir. Dolayısıyla hem Osmanlı’nın Balkanlar’dan çekilişi sırasında
yaşananlar, hem de Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra ve özellikle de 1990’larda SSCB’nin çözül-
mesiyle Balkanlar’da yaşanan etnik ve dinsel nitelikli çatışmaların arkasında ağırlıklı olarak hem siyasal, hem
kültürel hem de etnik düzeyde Osmanlı geçmişinden/mirasından arınma yani
“de-Ottomanization”
sürecinin/
çabasının yattığını belirtmekte fayda vardır. Şüphesiz etki-tepki prensibi gereği, Balkanlar’daki Türk ve Müslüman
topluluklara karşı girişilen saldırılar tarihsel süreç içerisinde Türkiye kamuoyunda ve yönetim çevrelerinde de
Balkanlı gayrimüslim milletler ve devletlere karşı da bir önyargının gelişmesini doğurmuştur. Dolayısıyla, Türk
dış politikasının belleğinde Balkanlar çoğu kez olumsuz imgelerle kendine yer edinmiştir. Zira, Balkanlar, iki
savaş arası dönemde faşizmin, II. Dünya Savaşı sonrası komünizmin yayılma alanı olarak Türkiye için bir tehdit
ve azınlık sorunlarının bitmek bilmediği bir bölge olarak algılanmıştır.
Balkanlar’ı, Türkiye ve Türk dış politikası için önemli kılan ikinci faktör olarak
“Türkiye’de yaşayan Balkan kökenli
nüfus”
faktörüne bakıldığında, Osmanlı’nın Balkanlar’dan geri çekiliş süreciyle birlikte Balkanlar’dan Anadolu’ya
başlayan göç dalgalarının Türkiye Cumhuriyeti döneminde de çeşitli nedenlerle (baskı ve savaş) devam ederek,
Türkiye nüfusunun içerisinde sayıları yaklaşık olarak 5-6 milyonu bulan Balkan kökenli bir nüfus (Boşnaklar,
Müslüman Arnavutlar, Torbeşler, Pomaklar, Bulgaristan Türkleri gibi) yaratmıştır ki, bu insanların akrabalarının
önemli bir bölümü halen Balkanlar’da yaşamaktadır. Dolayısıyla, gerek bu göçlerin Balkan kökenli Müslüman ve
Türk topluluklar üzerinde doğurduğu siyasal, sosyal, ekonomik ve psikolojik kayıplar; gerekse halen çeşitli Balkan
ülkelerinde yaşayan Müslüman ve Türk toplulukların yaşadıkları baskılar her dönem Türkiye ve Türk dış politi-
kasının en duyarlı noktalarından birini oluşturagelmiştir.
Balkanlar’ı, Türkiye ve Türk dış politikası için önemli kılan üçüncü faktör olarak
“Balkanlar’da yaşayan Türk ve
Müslüman nüfus”
faktörüne bakıldığında, öncelikle belirtmek gerekir ki dün olduğu gibi bugün de Balkanlar’da
yaşayan Türkler ve Müslümanlar, Türkiye’ye karşı olumlu düşünceler ve kanaatlere sahiptirler ve hemen her
dönemde (özellikle de baskı, çatışma ve kriz dönemlerinde) Türkiye’yi “koruyucu devlet” olarak görmektedirler.
Keza, Türkiye kamuoyu ve devleti de tarihsel ve kültürel bağlar nedeniyle Balkanlar’daki bu topluluklara karşı aynı
derecede hassasiyet duymakta, sorunlarıyla ilgilenmektedir. Bugün Balkan coğrafyasında 1 milyonun üzerinde
Türk nüfus (yaklaşık olarak, Bulgaristan’da 760 bin, Yunanistan’da 120 bin, Makedonya’da 78 bin, Kosova’da 40
bin, Romanya’da 70 bin) ve 8 milyonu aşan Müslüman nüfus (yaklaşık olarak, Arnavutluk’ta 2,5 milyon, Bosna-
Hersek’te 2 milyon, Kosova’da 1,6 milyon, Bulgaristan’da 900 bin, Makedonya’da 670 bin, Yunanistan’da 150 bin,
Karadağ’da 120 bin, Sırbistan’da 235 bin, Romanya’da 70 bin) yaşamaktadır (Sancaktar, 2010). Balkanlar’daki bu
Müslüman ve Türk varlığı Anadolu’dan 14. ve 15. yüzyıllarda kitle halinde gelen sürekli bir göçün sonucudur.
Osmanlı İmparatorluğu’nun özellikle göçebe grupları zorla Anadolu’dan Rumeli’ye geçirip stratejik yollar boyun-
ca belli bölgelere yerleştirdiği bilinmektedir. Bu göçürme ve yerleştirmenin bir nedeni, fethedilen bölgeleri ve ana
yolları güvenlik altına almak ve uçlarda akıncı kuvvetleri sağlamaktı. Başka bir nedeni de, Anadolu’da karışıklık
çıkaran ve köylüyü zarara sokan hayvan yetiştirici göçebeleri Rumeli hudut boylarına gönderme siyasetiydi. Sebep