122 / 514
Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü Ülkelerinde Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Panel Nedensellik Analizi
111
n
onda birinden daha az maliyete sahip olan enerjiye borçlu olduğunu savunmaktadır. Enerji tüketimi ve ekonomik
büyüme arasındaki ilişkinin araştırılması, ülkelerin enerji politikasına yön vermeleri açısından oldukça önemlidir.
Literatürde enerji tüketimi ile ekonomik büyüme arasındaki nedensellik ilişkisine dair dört hipotez bulunmakta-
dır (Pirlogea ve Cicea, 2012)
1.
Büyüme hipotezi (Growth hypothesis):
Bu hipoteze göre, enerji tüketimi ekonomik büyümenin Granger nede-
nidir. Yani enerji tüketiminden ekonomik büyümeye doğru tek taraflı nedensellik ilişkisi vardır ve bu da o ülke
ekonomisinin enerjiye bağımlı olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla enerji tüketimindeki her bir değişiklik, o
ülkenin GSYH’na yansıyacaktır.
2.
Koruma hipotezi (Conservation hypoyhesis):
Bu hipoteze göre, ekonomik büyümeden enerji tüketimine doğru
tek taraflı nedensellik ilişkisi vardır. Bu da o ülkenin ekonomik büyümeyi gerçekleştirebilmek için enerji tüke-
timine bağımlı olmadığı anlamına gelmektedir. Aksine ekonomi geliştikçe enerji talebi artışı olacaktır.
3.
Geribesleme hipotezi (Feedback hypothesis):
Bu hipoteze göre, enerji tüketimi ve ekonomik büyüme arasında
çift yönlü nedensellik ilişkisi vardır. Bu iki değişkendeki artış ya da azalış birbirini etkileyecektir.
4.
Nötralite hipotezi (Neutrality hypothesis):
Bu hipoteze göre, enerji tüketimi ve ekonomik büyüme arasında
herhangi bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır.
KEİ ülkelerinin bu çalışmaya konu olma nedeni, üye ülkeler arasındaki ekonomik işbirliği ve bölgenin enerji
politikaları açısından kilit bir coğrafya olmasıdır. 25 Haziran 1992’de Türkiye’nin ev sahipliğinde ve 11 ülkenin
1
katılımı ile Karadeniz Ekonomi İşbirliği (KEİ) Antlaşması imzalanmış, 1 Mayıs 1999’da örgüt niteliğine kavuş-
muştur. KEİO’nun amaçları arasında Karadeniz’e kıyısı olan ülkeler arasında serbest ticaret bölgesi oluşturulması,
ekonomik işbirliğini ve sosyal ilişkileri geliştirmek, bölge güvenliğine yönelik tedbir almak ve Karadeniz havza-
sının barış ve refah bölgesi olması yer almaktadır. KEİ bünyesinde enerji konusu da dâhil 18 adet çalışma grubu
bulunmaktadır (Ardıl, 2013).
Çalışmanın amacı 1992-2011 dönemi için Karadeniz Ekonomi İşbirliği Örgütü’ne üye 12 ülkede enerji tüketi-
mi ve ekonomik büyüme arasındaki nedensellik ilişkisini araştırmaktır. Bu bağlamda, Konya (2006) tarafından
geliştirilen ve görünürde ilişkisiz regresyon tahminine dayalı panel nedensellik testi kullanılmıştır. Analiz sonu-
cunda Ermenistan, Yunanistan ve Rusya’da enerji tüketimi ve büyüme arasında çift yönlü nedensellik ilişkisi,
Gürcistan’da enerji tüketiminden ekonomik büyümeye doğru tek taraflı nedensellik ilişkisi bulunmuştur. Ancak
Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Moldova, Romanya, Sırbistan, Türkiye ve Ukrayna’da iki değişken arasında
nedensellik ilişkisi bulunamamıştır.
Bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, teorik literatürün ve çalışma amacının kısaca ele alındığı
giriş bölümüdür. Çalışmanın bir sonraki bölümünde, analize konu olan iki değişken arasındaki ilişkiyi inceleyen
önceki çalışmalar derlenmiş ve ampirik literatür oluşturulmuştur. Üçüncü bölümde yatay kesit bağımlılığı testi,
eğim homojenite testi ve panel nedensellik testinden oluşan metodoloji kısmı yer almaktadır. Çalışmanın dör-
düncü ve son bölümünde ise uygulama sonuçları yorumlanmış ve sözü geçen ülkeler için politika önerilerine yer
verilmiştir.
2. Ampirik Literatür
Enerji tüketimi ve büyüme arasındaki ilişkiyi inceleyen ilk çalışma Kraft ve Kraft (1978) tarafından ABD’nin yıllık
verileri kullanılarak yapılmıştır. 1947-1974 yıllarını kapsayan çalışmada GSMH’dan enerji tüketimine doğru tek
taraflı nedensellik ilişkisi bulunmuştur. Sözü geçen çalışmadan iki sene sonra Akarca ve Long (1980) yine ABD
için 1950-1970 yılları arasında aynı değişkenleri analiz etmiş ancak herhangi bir nedensellik ilişkisi bulamamıştır.
Literatürde enerji tüketimi ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü üyesi
ülkeler için analiz eden bir çalışma (ulaşabildiğimiz kadarıyla) yoktur, ancak söz konusu ülkeler için ayrı ayrı
inceleyen çalışmalar 2000’li yıllarda başlamıştır.
1 KEİ’nin kuruluş, sürecini başlatan ülkeler Türkiye, Romanya ve Bulgaristan’dır. Rusya, Ukrayna, Azerbaycan, Moldova, Gürcistan ve Erme-
nistan kurucu üye sıfatıyla katılmışlardır. Daha sonra Karadeniz’de kıyısı olmayan Yunanistan ve Arnavutluk kurucu üye olarak katılmıştır.
2004 yılında Sırbistan’ın da katılmasıyla üye sayısı 12’ye ulaşmıştır (Ardıl, 2013).