476 / 514
Döviz Kuru Oynaklığı ve Dış Ticaret: Türkiye Örneği
465
n
Kasman (2003) Türkiye 1989 – 2002 yılları arası aylık veriler kullanarak döviz kuru oynaklığı ile ihracat hacmi
arasındaki ilişkiyi, eş bütünleşme ve hata düzeltme modeli kullanarak sektör bazında incelemiş. Üç ana sektör
bağlamında imalat ve tarım sektöründe döviz kuru oynaklığı ile negatif bir ilişki; madencilik sektöründe ise pozitif
bir ilişki bulmuştur. Ayrıca kısa dönemde döviz kuru oynaklığı, imalat ve madencilik sektöründe pozitif tarım
sektörün de ise negatif bir etkisi olduğunu bulmuştur.
Köse ve diğerleri (2008) Türkiye 1995 – 2008 yılları arası aylık döviz kuru oynaklığının ihracat üzerinde ki etki-
sini GARCH yöntemi kullanarak araştırmışlar elde edilen bulgulara göre döviz kuru oynaklığının, hem uzun
dönemde hem de kısa dönemde ihracatı olumsuz yöne etkilediklerini bulmuşlardır. Elde edilen bulgulara göre
ihracat üzerinde en önemli etki değişkeninin döviz kuru oynaklığının olduğunu ve döviz kuru oynaklığı ile ihracat
üzerinde ki olumsuz etkinin Türkiye’de ki üreticilerin riskten kaçınan bir yapısı olduğu sonucuna ulaşmışlardır.
Aghion ve diğerleri (2009) 83 ülke üzerinden 1960 – 2000 yılları arası panel veri setiyle 5 yıllık hareketli ortala-
malar ile genelleştirilmiş momentler yöntemini (GMM) kullanmışlardır. Diğer çalışmalardan farklı olarak toplam
büyüme seviyesi yerine verimlilik artışı seviyesine odaklanmışlardır. Reel döviz kuru oynaklığının verimlilik artışı
üzerinde önemli bir etkisi bulunmakta ve bu etki ülkenin finansal açıdan gelişmişlik seviyesine göre değiştiğini
hipotez olarak sürmüşler, uyguladıkları ülkelerde öne sürdükleri bu hipotezi finansal açıdan gelişmemiş ülkelerde
esnek döviz kuru rejiminin verimlilik artışı üzerinde olumsuz bir etkisi olduğunu göstermişlerdir. (finansal açıdan
gelişmiş ülkelerde böyle bir ilişki bulamamışlar). Ayrıca döviz kuru oynaklığının yüksek olması kapital ekonomik
sistem içerisinde bulunan ülkelerde (finansal şokların, makroekonomik oynaklığının ana kaynağı olduğu ülkeler)
büyüme seviyesini durduracağını hipotez olarak ortaya atmışlar ve bu hipotezi uyguladıkları ülkelerde büyük
ölçüde doğru olduğunu ispatlamışlardır.
Sarı (2009) Türkiye 1986:10 – 2006:01 mevsimsellikten arındırılmış aylık veriler kullanılarak yaptığı bir çalışmada
para stoku döviz kuru oynaklığı ve faiz oynaklığının üretim üzerinde ki etkisini araştırmış ve para stokun üretimi
etkileyen en önemli bir değişken olduğunu, SWARCH yöntemiyle tahmin etmiş olduğu döviz kuru oynaklığının
üretimi faiz oynaklığından daha çok etkilediğini göstermiştir. Döviz kuru oynaklığının artması ülke ihracatını
olumsuz yönde etkilediğini ve bunun üretim miktarına etki ettiğini göstermiştir. Sarı bir yıl sonraki çalışmasında
(2010) Türkiye için 1982:05 – 2006:12 mevsimsellikten arındırılmış aylık veriler kullanarak döviz kuru oynaklı-
ğının ithalata olan etkisi SWARCH yöntemini kullanarak araştırmış sonuç olarak döviz kuru oynaklığı artıkça
ithalatın azaldığını gözlemlemiştir.
Gerni ve diğerleri (2013) 1996.01 – 2011:12 mevsimsellikten arındırılmış aylık veriler kullanarak 11 geçiş ülkesi
için (planlı ekonomi uygulamalarından piyasa ekonomisi uygulamalarına yönelen bazı eski doğu bloğu ülkeleri
3
)
kur oynaklığının, rezerv oynaklığının ve reel faizin dış ticaret dengesi oynaklığı üzerindeki etkilerini araştırmışlar-
dır. Çalışmada dış ticaret dengesi oynaklığı, aylık ihracat rakamlarının standart sapmasından hesaplanmışlardır.
Kur oynaklığı ise 2005=100 bazlı reel efektif aylık döviz kuru standart sapmasından hesaplamışlardır. Çalışmada
tek yönlü sabit etkiler modeli kurularak panel veri analizi yapılmıştır. Analiz sonucunda reel efektif döviz kuru
oynaklığı ve rezerv oynaklığının, bağımlı değişken dış ticaret dengesi oynaklığı üzerinde pozitif bir etkisi olduğu
ve regresyon katsayılarının istatistiki olarak anlamlı olduğu; reel faiz oranlarının, dış ticaret denge oynaklığı üze-
rine negatif, ancak istatistiki olarak anlamsız etkiler yaptığı sonucuna varmışlardır. Çalışmada kullanılan makro
değişkenler arasında Granger nedensellik testleri yapılmış ve test sonucunda ihracat ile ithalat arasında çift yönlü
nedensellik ilişki, rezerv oynaklığı ve dış ticaret dengesi oynaklığı ile ithalat - ihracat arasında çift yönlü nedensel-
lik ilişki ve ihracat - ithalat oynaklığından reel faizlere doğru tek yönlü bir ilişki bulmuşlardır.
3. Yöntem Ve Veri Seti
Çalışmamızda, Türkiye 2000 yılı 1. çeyrek - 2013 yılı 3. çeyrek dönemleri arası Merkez Bankası ve TUİK internet
veri sitelerinden alınan üçer aylık ihracat, ithalat, döviz kuru ve reel GSYİH ortalama verileri kullanılarak; ihracat,
ithalat, döviz kuru ve döviz kuru oynaklığının reel GSYİH üzerindeki etkisi Granger nedensellik testi ile araştırıl-
mıştır.
3 Bu ülkeler: Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Makedonya, Moldovya, Polonya, Romanya, Rusya, Slovakya, Slovenya ve Ukrayna.