475 / 514
Rahmi YAMAK, Serkan SAMUT
n
464
Yapılan çalışmalarda genellikle döviz kuru oynaklığının ihracat, ithalat ve yatırım üzerinde olumsuz bir etkisi
olduğu saptanmıştır. Güloğlu ve Akman (2007), Köse ve diğerleri (2008), Sarı (2009). Türkiye’nin 2001 – 2007
yılları arası nominal döviz kuru verilerinden yapmış olduğu bir çalışmada ARCH ve GARCH modellerinin döviz
kuru oynaklığının olduğundan yüksek tahmin ettiğini SWARCH yönteminin ise tutarlı bir tahmin yaptığını gös-
termişlerdir. Bleaney ve Greenaway (2001) 14 Afrika ülkesinde yapmış olduğu döviz kur oynaklığını GARCH
yöntemiyle hesaplamış ve döviz kuru oynaklığının yatırımlar üzerinde negatif bir etkisinin olduğunu tespit etmiş-
lerdir. Koray ve Lastrapes (1989) İngiltere’den ithalat yapan bazı Avrupa ülkeleri üzerinden VAR yöntemini kulla-
narak döviz kuru oynaklığının etkisini araştırmışlar, döviz kuru oynaklığı ile ticaret arasında zayıf bir ilişki, döviz
kuru oynaklığının esnek kur rejimlerinde daha bir etkili olduğunu bulmuşlardır.
Bu çalışmanın amacı döviz kuru oynaklığının, döviz kuru ve ekonominin reel kesim üzerine etkilerini ayrıntılı
biçimde analiz etmektir. Bu amaca yönelik önce döviz kuru oynaklığı serisi elde edilmiştir. Literatürde alternatif
yaklaşımlar mevcuttur. Ne var ki, bir çok çalışmada standart olan “hareketli standart sapma” yaklaşımı tercih
edilmiştir. Veri seti dönemimizde 2001 Mart ayına kadar Türkiye’de enflasyon hedefine göre kur rejimi politikası
benimsenmiş 2001 Şubat ekonomik krizinden sonra dalgalı kur rejimine geçilmiştir.
2. Literatür Araştırması
Döviz kuru oynaklığı bir ülkenin dış ticareti, yatırımları üzerinde olumsuz bir etkisi bulunmakta ve bu olumsuz
etki ülkenin üretim seviyesine yansımaktadır. Literatüre baktığımız zaman yapılan çalışmalarda genellikle döviz
kuru oynaklığının ülkenin yapmış olduğu dış ticaret ya da yatırımlar üzerindeki etkisi araştırılmakta ve bu yoldan
döviz kuru oynaklığının GSYİH üzerinde ki dolaylı etkisini bulmaktadırlar.
Bu bağlamda literatürde ilk çalışmalardan biri olan Kenen, Rodrik (1986) endüstriyel ülkelerde
1
1975:1 – 1984
2
dönemleri arası reel efektif döviz kuru üzerinden kısa dönem oynaklığın, uluslararası ticaret hacmi özellikle itha-
lat üzerindeki etkisini araştırmışlardır. Çalışmada döviz kuru oynaklığını ölçmek için her ülke için üç farklı indeks
yöntemi kullanılmıştır. Kullanılan her bir indeks yöntemi beklentilerin oluşumu hakkında farklı görüşlere dayan-
maktadır. Ayrıca her bir indeks, 12 ve 24 aylık gecikmeler alınarak üçer aylık olarak iki farklı şekilde ölçülmüştür.
Yöntemlerden birincisi, aylık reel döviz kurundaki yüzdesel değişimin standart hatası, ikincisi, log-doğrusal trend
denkleminden elde edilen döviz kuru oranının standart hatası ve sonuncu yöntem, birinci dereceden Otoregre-
sif bulunan döviz kuru oranının standart hatasıdır. Çalışmada her bir ülkenin üçer aylık ithalat indeksi bağımlı
değişken olmak üzere; ithalatçı diğer ülkelerin ithalat ağırlıklı reel döviz kurları, endüstriyel üretim indeksi, trend
terimi ve hesaplanan döviz kuru oynaklığı bağımsız değişken olmak üzere her ülke için ayrı ayrı gecikmeli Almon
regresyon modeli kurulup çözülmüştür. Çalışma da sonuç olarak; dalgalı döviz kuru rejimi deneyimi kazanmış
olan ülkelerde dahi azalmadığı, kısa dönemde oynaklığın, ülkeler arasında farklı sonuçlandığı ve oynaklığın, ulus-
lararası ticaret hacminde daraltıcı bir etkisi olduğunu saptanmışlardır.
Koray, Lastrapes (1989) 1959 – 1985 yılları arası aylık verilerle reel döviz kurunun büyüme oranının hareketli
standart sapmasından döviz kuru oynaklığını hesaplayıp, VAR modeliyle Amerika ile ikili ithalat yapan; İngil-
tere, Fransa Almanya, Japonya ve Kanada ülkelerindeki etkilerini araştırmışlardır. Ele aldıkları dönem, Bretton
Woods sabit döviz kuru sistemi ve esnek döviz kuru sistemini de içermektedir. Ampirik sonuçlara göre, ithalatta
ki oynaklığın etkisi sabit döviz kuru sisteminden esnek döviz kuru sistemine geçildiğinde arttığını gözlemlemişler
ve ABD’nin ikili ithalat üzerindeki döviz kuru oynaklığı etkisini zayıf bulmuşlardır.
Bleaney, Greenaway (2001) 1980 – 1995 yılları arası sahra çölünde bulunan 14 Afrika ülkesi üzerine yapıkları
çalışmada, yatırımlar ve büyüme üzerindeki reel döviz kuru ve ticaret oynaklığının etkilerini araştırmışlardır.
Çalışmada reel döviz kuru oynaklığını belirlemek için GARCH yöntemini kullanmışlardır. Çalışmada GSYİH
içindeki yatırım oranı ve GSYİH büyüme oranı bağımlı değişken alarak iki farklı panel regresyon denklemi oluş-
turmuşlardır. Sonuç olarak reel döviz kuru oynaklığının yatırımlar üzerinde negatif bir etki gözlemlemişler ve
büyüme üzerinde de ticaret oynaklığının negatif etki gösterdiğini bulmuşlardır. Ticaretin iyimser olduğu ve reel
döviz kurunun aşırı değerlendirilmesinin az olduğu zamanlarda büyümenin ve yatırımların daha yüksek olduğu-
nu gözlemlemişlerdir.
1 Makalede araştırılan endüstriyel ülkeler: ABD, Kanada, Japonya, Belçika, Fransa, Almanya, İtalya, Hollanda, İsveç, İsviçre ve Birleşik Krallık.
2 Veri elde edilip edilmemesine göre değişmektedir.