478 / 514
Döviz Kuru Oynaklığı ve Dış Ticaret: Türkiye Örneği
467
n
Sabitsiz trendsiz model:
Y Y
Y
t
i
m
i
t i
t
2
1
2
1
/
c
b
f
D
D
= +
+
-
=
- +
(4)
Sabitli model:
Y
Y
Y
t
i
m
i
t i
t
2
0
1
2
1
/
a c
b
f
D
D
= + +
+
-
=
- +
(5)
Trendli model:
Y
t
Y
Y
t
i
m
i
t i
t
2
0
1
2
1
/
a b c
b
f
D
D
= + + +
+
-
=
- +
(6)
∆: durağanlığı test edilen değişkenin birinci devresel fark alındığını göstermektedir.
Y: çalışmada durağanlığı test edilen değişken
ε
t
: hata terimi
γ, α ve β parametre katsayılarıdır.
Durağanlık seviyeleri tespit edildikten sonra model VAR sistemi olarak çözülmüştür. VAR yöntemiyle özellikle
sistem içinde döviz kuru oynaklığının dış ticaret, reel sektör ve döviz piyasasına nasıl etkilediği ve ayrıca nasıl etki-
lediği araştırılmıştır. Bu yaklaşımda Nedensellik, etki – tepki analizi ve varyans ayrıştırmasından yararlanılmıştır.
Bu yaklaşımın özellikle eğer döviz kuru oynaklığının değişkenlere neden olduğu belirlenmişse bunun beklenen mi
yoksa beklenmeyen mi olduğu “Görünürde İlişkisiz Regresyon” (SUR) yardımıyla analiz edilmiştir.
4. Bulgular
Zaman serisi ekonometrisinde değişkenlerin varyansları ve ortalamaları zaman itibariyle sabit kalmaları yani
durağan olmaları önemlidir. Bilindiği üzere durağan olmayan zaman serilerinde sahte regresyon sonucu ile kar-
şılaşılmaktadır. Durağan olmayan zaman serileri, bir veya daha yüksek dereceden devresel farkı alınarak durağan
hale getirilebilir. Bu çalışmada ADF ve Phillips Perron birim kök testleri uygulanmış ve sonuçlar tablo 2’de özet-
lenmiştir.
Tablo 2:
ADF Birim Kök Test Sonuçları
ADF
Phillips Perron
Değişken Trendsiz ve
sabitsiz
sabitli
Trendli ve
sabitli
Trendsiz ve
sabitsiz
sabitli
Trendli ve
sabitli
LX
3.757982
-2.806442
c
-2.733244
3.634105
-3.461369
b
-3.174405
ΔLX
-3.131115
a
-6.767368
a
-7.284128
a
-5.627485
a
-6.764864
a
-7.284569
a
LM
4.427679
-2.602783
c
-2.452599
4.026277
-2.604117
-2.465994
ΔLM -5.247624
a
-6.671380
a
-6.980594
a
-5.336032
a
-6.671380
a
-6.989180
a
LGSYİH 3.150825
-0.461636
-2.771764
3.150825
-0.461636
-2.142789
ΔLGSYİH -4.953981
a
-5.473553
a
-5.425891
a
-5.004015
a
-5.492340
a
-5.442808
a
LDK
-0.351789 -3.304902
b
-3.097008
-0.727769
-3.304902
b
-3.097008
ΔLDK -5.087713
a
-5.305950
a
-5.404364
a
-5.156355
a
-5.371711
a
-5.465131
a
LDKO 0.290651
-2.209291
-5.143644
a
0.336867
-2.284406
-3.240764
c
ΔLDKO -7.453689
a
-7.475599
a
-7.392095
a
-7.436714
a
-7.460029
a
-7.378755
a
a: %1 anlamlılık düzeyi, b: %5 anlamlılık düzeyi, c: %10 anlamlılık düzeyi, Δ: 1. fark
ADF ve Phillips Perron birim kök testleri sonucunda ihracat, ithalat, döviz kuru oynaklığı ve GSYİH 1. Farkların-
da; döviz kuru ise düzeyinde durağan olmaktadır. Değişkenlerin durağanlık seviyeleri belirlendikten sonra VAR
modeli için en uygun gecikme uzunluğu belirlenmiştir. Tablo 3’te VAR modeli için uygun gecikme uzunluğunu
gösteren bilgi kriter değerleri yer almaktadır.