367 / 514
Kadir ARSLANBOĞA
n
356
3. Uzuncaabad-ı Hasköy Panayır Gelirleri
Çalışmada Rumeli’nde kurulan ve uluslararası niteliği haiz olan Uzuncaabad-ı Hasköy panayırının 14 Cemaziye-
levvel 1813/15 Eylül 1769 ile Zilhicce 1233/ Ekim 1818
1
tarihlerine ait gümrük gelirleri ele alınmıştır. 1769 yılına
ait gümrük varidat defteri Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde Bab-ı Defteri Başmuhasebe İstanbul Gümrük Emini
Kalemi defterleri 17187 numarada (BOA D.BŞM.İGE.d.17187) bulunmaktadır. Defter 17x42cm ebatında ve 8 say-
fadan müteşekkildir. Defterin 4 sayfası panayır gelirlerini vermekte, kalan 4 sayfa ise boştur. Panayırın 1818 yılına
ait gelirlerini gösteren ikici defter ise Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde Kamil Kepeci tasnifinde 829 numarada
(BOA KK.d.829) 18x49,5cm ebatında ve 8 sayfadan oluşmaktadır. Defterin bir sayfası boş, yedi sayfası ise panayır
gelirlerini göstermektedir. Kayıtlar tutulurken öncelikle hasıl olan gelir, devamında tüccarın ismi ve panayıra
getirdiği mal veyahut malların isimleri ve hacimleri (adet, kıyye, deste vb.) yazılmıştır.
Ömer Şen birisi genel panayırlar hakkında diğeri de münhasıran Uzuncaabad-ı Hasköy panayırı ile alakalı olarak
iki çalışma meydana getirmiştir (Şen, 1996; Şen, 1994). Yalnız bu çalışmada ele aldığımız iki defter ise incelen-
memiştir. Şen, Uzuncaabad-ı Hasköy panayırını incelediği makalesinde 1769 yılına ait panayır gelirlerini de ver-
miştir. Sözkonusu yıla ait gelirleri ise Başbakanlık Osmanlı Arşivi Bab-ı Defteri Başmuhasebe Kalemi Defterleri
tasnifinde bulunan 3925 numaralı defterden elde etmiştir. Defterin tarihi H. 6 Cemaziyelevvel 1182/M. 17 Eylül
1768 yılına aittir. Şen’in Uzuncaabad-ı Hasköy panayırına ait vermiş olduğu 1769 yılına ait gelir, 1768 yılına aittir
(Şen, 1994: 49). Burada sehven bir tarihleme hatası mevcuttur.
Panayır gelirlerine bakıldığında 1769 yılında tahsil edilen gümrük geliri 151.122 akçedir. 1818 tarihinde panayır-
dan elde edilen gümrük gelir ise 1.056.180 akçedir. Takriben yarım yüzyıl sonrasında panayır gelirleri altı kat art-
mıştır. Bu durum ise 49 yıl sonrasında panayıra gelen tüccar sayısı ve malın çeşit ve hacminde bir artışın olduğunu
açıkça ortaya koymaktadır.
Uzuncaabad-ı Hasköy panayırına 1769 yılında 150 civarlarında
2
tüccar, 265 parça malla panayıra katılmıştır. 1818
yılındaki panayıra ise 320 civarlarındaki tüccar, 1100 parça mal ile katılmıştır. Görüldüğü üzere yarım yüzyıl içe-
risinde panayıra katılan tüccar sayısında % 113 oranında bir artış gerçekleşirken, panayıra gelen mal sayısında ise
%413 civarlarında artış gerçekleşmiştir. Burada verilen tüccar ve mal rakamlarında mükerrer kayıtlar bulunabilir.
Tüccar sayısında çok fazla bir mükerrer kayıt olanağı bulunmamaktır. Yalnız mal sayısında ise tüccarların pana-
yıra getirdikleri tüm mallar tek tek excele geçirilmiş ve bu rakamlara ulaşılmıştır. Mükkerrer mal çeşitleri de olsa,
söz konusu rakam panayıra gelen malın hacmini göstermede bizlere yardımcı olmaktadır.
Panayıra 1769 ve 1818 yıllarında katılan tüccarlar dini mensubiyetleri itibariyle tasnife tabi tutulmuş ve aşağıda
tabloda gösterilmiştir.
Tablo 1:
Panayıra Katılan Tüccarların Milliyetleri İtibariyle Dağılımları
Tüccarın milliyeti
1769
%
1818
%
Müslim
23.394
15%
363.576
34%
Yahudi
28.323
19%
267.372
25%
Zımmi
69.795
46%
425.232
40%
Vergi ve panayır haricinde toplanan meblağ
29.610
20%
-
-
Toplam
151.122
100% 1.056.180
100%
1769 yılında panayıra katılan tüccarlara bakıldığında 69.795 akçe ve %46 oranı ile zımmi olarak nitelendirilen
tüccarların ağırlığı dikkat çekmektedir. Sonrasında yahudi tüccarlar 28.323 akçe ve % 19 oranıyla gelmektedir.
Müslüman tüccarlar ise 23.394 akçe ve %15 oranına sahiptirler. Bac vergisi ile panayır alanının taşra kısmından
1 Tarih çeviri için Türk Tarih Kurumu’nun programı kullanılmıştır; http://193.255.138.2/takvim.asp
2 Defter kayıtlarında mükerrer isimler bulunmaktadır. Bu isimler bir başkası veyahut aynı tüccarda olabileceğine binaen kesin bir rakamdan
ziyade, aralık verilmesi daha uygun görülmüştür.