148 / 514
Avrupa Komşuluk Politikası Bağlamında Avrupa Birliği’nin Karadeniz’e Kıyı Ülkelere Yönelik Mali Politikaları
137
n
1. Giriş
Avrupa Birliği (AB)’nin gerçekleştirdiği genişleme süreçleri içerisinde en kapsamlısı olan ve “beşinci genişleme”
olarak adlandırılan son genişleme ile AB sınırları, Doğu ve Orta Avrupa ülkelerine yakınlaşmıştır. 2004 yılında
on
1
, 2007 yılında ise iki
2
yeni ülkenin katılımı ile kısa bir süre zarfında on iki ülkeyi birden bünyesine katan AB,
yeni bir coğrafyaya yayılmakla birlikte farklı Bölgelerle de komşu haline gelmiştir. Son genişleme ile yeni fırsatla-
rın oluşması kadar, böylesine büyük bir genişleme sonrası AB bütünleşme sürecinin olumsuz etkilenmesi de söz
konusudur. Genişleme ile komşu haline geldiği bölgelerde yer alan ülkelerin kendine has farklılıkları ve bölgesel
çatışmalardan kaynaklı güvenlik sorunları da genişlemenin ortaya çıkardığı güçlüklerden biridir. Mevcut bütün-
lüğünü korumak ve söz konusu olumsuzlukları bertaraf etmek isteyen, ancak bir yandan da sınır çizgilerinin oluş-
masını engellemek için komşuluk ilişkilerini geliştirmesi gereken AB’nin yeni bir politika oluşturması gerekliliği
ortaya çıkmıştır.
Genişleme ile sınır komşusu haline geldiği ülkelere az gelişmiş olmaları sebebiyle üyelik vermeyi düşünmeyen
AB, söz konusu ülkelerle olan ilişkilerini geliştirmek için geleneksel genişlemeci politikadan farklı olarak yeni bir
politika oluşturmak durumunda kalmıştır. Bu doğrultuda, yakın gelecekte üyelik vermeyi düşünmediği ülkelere
üyelik perspektifi sunmadan, kendi ülkelerinde AB’ye uyum sağlayacak siyasi ve ekonomik reformların gerçekleş-
tirmelerinin beklendiği ve bu reformların gerçekleştirilebilmesi için desteklendiği “Avrupa Komşuluk Politikası”
(AKP) oluşturulmuştur.
İsrail, Ürdün, Moldova, Fas, Tunus, Filistin, Ukrayna, Ermenistan, Azerbaycan, Mısır, Gürcistan, Lübnan, Ceza-
yir, Suriye, Libya ve Belarus olmak üzere toplam on altı ülkeyi kapsayan AKP; jeostratejik konumları açısından
önemli rollere sahip ülkelerle ikili ilişkileri geliştirmek ve bu ülkelerin AB’ye yakınlaşmalarını amaçlamaktadır.
Aynı zamanda, bu politika ile hem söz konusu ülkelerde istikrar ve güvenliğin, hem de AB için önemli bir konu
olan enerji arz güvenliğinin sağlanması mümkün olabileceğinden AKP, birden fazla soruna çözüm üretme gücüne
sahip önemli bir dış politika aracı olmuştur.
AKP’den önce geçmişte Karadeniz Bölgesi’ne yönelik bölgesel bir politika geliştirmemiş olan AB, AKP kapsamı-
na Ukrayna ve Gürcistan’ı da alarak AB için önemli bir konuma sahip Karadeniz’e yönelik bölgesel bir politika
geliştirmenin temelini atmıştır.
Çalışmada; Bulgaristan ve Romanya’nın katılımı ile Karadeniz’e komşu haline gelen AB’nin, AKP çerçevesinde
Karadeniz’e kıyı olan ülkelere yönelik mali politikalarının incelenmesi amaçlanmıştır. Bu bağlamda, AKP kapsa-
mına Karadeniz’e kıyı olan ülkelerden yalnızca Ukrayna ve Gürcistan’ın alınması sebebiyle çalışmada, sadece söz
konusu iki ülke ele alınacaktır.
Literatür taraması yönteminin kullanıldığı çalışmanın ilk bölümünde, AKP’nin ortaya çıkışı ve içeriği hakkında
bilgiler verilecek; ikinci bölümünde, AB için Karadeniz’in önemi üzerinde durulacaktır. Çalışmanın son bölü-
münde ise, AKP çerçevesinde Ukrayna ve Gürcistan’a yönelik mali hedefler ve bu ülkelerin AKP yoluyla edine-
cekleri mali kazanımlar ele alınacaktır.
2. Avrupa Komşuluk Politikası’nın Ortaya Çıkışı ve İçeriği
2004 yılında AB’nin doğu genişlemesi ile AKP’nin temelleri atılmıştır. Günümüzde üye ülke sayısı 28’e ulaşan Bir-
liği, 2004 yılında gerçekleştirdiği son genişleme (2007 yılında da Bulgaristan ve Romanya’nın katılımı) ile önemli
zorluklar beklemektedir (Browning & Christou, 2010:112). Avrupa’da sınır çizgilerinin oluşumundan çekinilmesi
ve komşu ülkelerin sahip olduğu farklılıklardan kaynaklı bölgesel çatışmalardan doğabilecek güvenlik tehdidi
sebebiyle Birlik yeni politikalar türetme arayışına girmiştir. Mart 2003’te Komisyon tarafından “Daha Geniş Avru-
pa-Komşuluk: Güney ve Doğu Komşularıyla İlişkiler İçin Yeni Bir Çerçeve” dokümanı hazırlanarak “Daha Geniş
Avrupa Görev Gücü” oluşturulmuştur. 12 Mayıs 2004 tarihinde ise komşuluk politikasının temel belgesi niteliğin-
de olan “Avrupa Komşuluk Politikası Strateji Belgesi” yayımlanmıştır (Ekonomi Bakanlığı, 2014a). AB, bu doğ-
rultuda genişleme politikasından farklı olarak yakın gelecekte üye olması muhtemel olmayan azgelişmiş ülkelerle
1 Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Slovenya, Letonya, Litvanya, Estonya, Malta, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi
2 Bulgaristan ve Romanya