115 / 514
Hamza ÇEŞTEPE, Uğur URSAVAŞ, Erdem GÜDENOĞLU
n
104
Bayraktutan ve Demirtaş (2011)’ın 1980-2006 döneminde 19 gelişmekte olan ülke için panel veri analizi ile yap-
tıkları çalışma sonucunda büyüme, yatırım ve kamu harcamaları ile cari işlemler açığı arasında pozitif yönde; dış
ticaret hadlerindeki iyileşme, dışa açıklık oranı, dünya büyüme oranı ve dünya faiz oranları ile cari açık arasında
negatif yönde ilişki tespit edilmiştir.
Jurciç vd. (2012)’nin 1990-2010 arasında Hırvatistan’ın dış borç artışına neden olan faktörleri belirlemek amacıyla
yaptıkları çalışmada dış ticaret açığı, reel efektif döviz kuru, faiz oranları farkı ve bütçe açığı arasındaki ilişki VAR
analizi ve Granger nedensellik testleri ile sınanmıştır. Analiz sonucunda, bütçe ve dış ticaret açığından dış borca
ve ayrıca dış borçtan faiz oranları farkına doğru bir nedensellik ilişkisi olduğu tespit edilmiştir.
3.2. Veri Seti ve Kaynağı
Cari açık ve dış borç ilişkisinin nedensellik çerçevesinde araştırıldığı analizde, 1980-2013 dönemine ait cari açık ve
toplam dış borç stoku değişkenlerine ait yıllık veriler kullanılmıştır. Her iki veri seti de GSYİH içerisindeki oranla-
rıyla analize konu edilmiştir. Döneme ait GSYİH ve dış borç verileri Dünya Bankası veri tabanından elde edilmiş-
tir. Cari açık verileri ise Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü (BUMKO) internet sitesinden elde edilmiştir.
3.3. Birim Kök Testleri
Durağanlık, bir değişkenin beklenen değeri etrafında dalgalanması, yani zaman içinde ortalamasının, varyansının
ve kovaryansının sabit olması durumudur. Zaman serileri kullanılarak tahmin edilen regresyon modellerinde
serilerin durağanlık durumları önemlidir. Durağan olmayan serilerle yapılan analizler sahte regresyon proble-
mi, yanıltıcı R
2
ve t-istatistik değerleri gibi sorunları da beraberinde getirebilmektedir. Bu nedenle zaman serisi
analizlerinde kullanılacak olan veri setlerinin durağanlık durumunun araştırılması ve seriler eğer durağan değilse
durağanlıklarının sağlanması gerekmektedir.
Bir zaman serisinin durağan olup olmadığının belirlenmesinde sıklıkla kullanılan test Genişletilmiş Dickey – Ful-
ler (ADF) testidir. ADF testinde serilerin birim kök içerip içermediğinin sorgulanacağı regresyonlar sabit terimli-
trendli ve sabit terimli olarak aşağıdaki gibi ifade edilebilir.
Y
T Y
Y u
a
t
t
i
k
i
t i
t
1
1
4
/
b {
D
D
= + + +
+
-
=
-
(7)
Y
Y
Y u
a
t
t
i
k
i
t i
t
1
1
4
/
{
D
D
= + +
+
-
=
-
(8)
Modelde Y
t
durağanlığı araştırılan seriyi, T deterministik trendi ifade etmektedir. Oluşturulan modelde otokore-
lasyonun varlığı durumunda ise bağımlı değişkenin k sayıda gecikmeli değeri modele eklenecektir. Denklemlerde
Y
t
değişkeninin durağan olduğu alternatif hipotezine karşı birim kök içerdiği temel hipotezi test edilmektedir.
Buna göre;
:
:
H ve H
0
0
0
1
1
{
{
=
Temel hipotez H
0
’ın reddedilememesi serinin birim kök içerdiğini, reddedilmesi ise serinin durağan olduğunu
göstermektedir.
Tablo 1’de, 7 ve 8 numaralı denklemler doğrultusunda cari açık (CA) ve dış borç (DB) serilerinin ADF durağanlık
testleri sonuçları özetlenmiştir. Denklemlerde k ile ifade edilen gecikme uzunluğunun belirlenmesinde Schwarz
bilgi kriteri baz alınmıştır.