114 / 514
Türkiye’de Cari Açık ve Dış Borç Arasındaki Nedensellik İlişkisinin Analizi
103
n
mektedir. Bu nedenle bir ülke net dış borç alıcısı ise ve dünya faiz oranı da sabitse cari açığı daha büyük olacaktır
(Miller, 2002)
Cari işlemler dengesindeki bir açık dış borç stokunun artmasına neden olmaktadır. Yurtiçi yatırımların yurtiçi
tasarruflar tarafından karşılanamadığı durumda ortaya çıkan fark, doğrudan yabancı sermaye yatırımları ve borç-
lanmayla finanse edilebilmektedir. Ancak bazı gelişmekte olan ülkelerde ekonomik istikrarın tam olarak sağla-
namaması ya da finansal yapının yeterli düzeyde olmaması gibi nedenlerle doğrudan yabancı yatırımları çekme
konusunda sıkıntı yaşanmakta, bu durum da cari işlemler açığının borçlanma ile massedilmesine neden olmakta-
dır (Bayraktutan & Demirtaş, 2011:15).
3. Türkiye’de Cari Açık-Dış Borç İlişkisinin Ampirik Analizi
3.1. Ampirik Literatür
Literatürde gerek cari açık gerekse dış borçlar konusunda birçok ampirik çalışma olmakla birlikte, cari açık ve dış
borç stoku arasındaki ilişkiyi ve yönünü ortaya koyan çalışmaların sayısı fazla değildir. Cari açık ve dış borç ilişki-
sinin araştırıldığı veya cari açığın kaynaklarının ve sürdürülebilirliğinin konu edildiği bazı çalışmalar ve ulaştıkları
bulguları şu şekilde özetlemek mümkündür:
Aristovnik (2006), Doğu Avrupa ve eski Sovyetler Birliği ülkeleri için GMM dinamik panel veri analizi yöntemiyle
1992-2006 dönemi için cari açığın belirleyicilerini analiz etmiştir. Analiz sonuçlarına göre büyüme, bütçe açığı,
dışa açıklık oranı ile cari açık arasında pozitif; nispi gelir, dış ticaret hadleri ve dış borç ile cari açık arasında negatif
yönlü bir ilişki tespit etmiştir.
Koyuncu ve Tekeli (2010) tarafından 1990 sonrası Türkiye’de dış borç stoku üzerinde etkili olan faktörleri belir-
lemek için Johansen eş bütünleşme analizi yapılmış, analiz sonucunda dış borç stoku üzerinde, cari işlemler açığı
ve yurt içi tasarrufların anlamlı bir etkisi olduğu görülmüştür.
Loganathan vd. (2010)’nin çalışmasında 1988-2008 dönemi verileri kullanılarak Malezya ekonomisi için dış borç
ve makroekonomik değişkenler arasındaki ilişki kısa ve uzun dönem bağlamında incelenmiş; kısa dönem için
bütçe açıkları ve dış borçlar arasında nedensellik ilişkisi tespit edilirken, kamu harcamaları, ödemeler dengesi ve
dış borç arasında nedensellik ilişkisine rastlanmamıştır.
Karagöz (2007) 1980-2004 dönemi için iç borçlar, ödemeler dengesi açığı, kamu harcamaları ve yurt içi tasar-
ruf miktarı değişkenlerini kullanarak Türkiye’de dış borcun belirleyicilerini analiz etmiştir. En küçük kareler
yöntemiyle yaptığı ekonometrik analiz sonucu ödemeler dengesi açığı, yurtiçi tasarruflar ve iç borç miktarının
Türkiye’nin dış borcu üzerinde anlamlı bir etkisinin olduğunu, bu belirleyicilerin içerisinde ise ödemeler dengesi
açığı ve iç borç miktarının daha etkili olduğunu belirlemiştir.
Pakistan üzerine yapılan çalışmalardan biri olan Hasan (1999)’ın çalışmasında, 2000’li yıllara doğru Pakistan’ın
dış borç probleminin değişen doğası ve artan boyutu incelenmiştir. İstatistiksel verilere dayalı olarak yapılan çalış-
mada, dış borç yükünün artışını destekleyen unsurun esas olarak Pakistan’ın finansman modelleri ve cari açıklar
olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Diğer çalışmada Kemal (2001), Pakistan’ın dış borçlarının nasıl arttığını, borç servi-
sini sağlamanın neden zor olduğunu, hangi dereceye kadar tehdit oluşturduğunu ve bunun Pakistan’da yoksulluk
düzeylerini etkilediği mekanizmayı ele almıştır. Yazar, yaptığı değerlendirmeler sonucunda Pakistan’ın dış borç-
luluğunun esas belirleyicilerinin ödemeler dengesi ve mali açıklar olduğunu bulmuştur.
Debelle ve Faruquee (1996)’nin çalışmasında 1971-1993 döneminde 21 sanayileşmiş ülke için panel veri yöntemi
kullanılarak cari açığın nedenleri incelenmiş; ülkelerin gelişmişlik seviyesi, ekonominin konjonktür devresi, dış
ticaret haddi ve reel efektif döviz kurunun cari açığın nedenleri olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Erkılıç (2006)’ın Türkiye ekonomisi için 1980-2004 dönemine ilişkin verilerle VAR modelini kullanarak yaptığı
analizde cari açığın belirleyicileri önceki dönemin cari açığı, yurt içi büyüme oranı ve reel döviz kuru olarak belir-
lenmiştir.