230 / 514
Kamu Hizmetlerinin Piyasalaşması: Kamu Özel Sektör İşbirliği Modelleri ve Karadeniz Ekonomik İşbirliği Üyeleri Örneği
219
n
uygulanmakta olan (yap-kirala, yap-işlet, yap-işlet-devret ve işletme hakkı devri gibi) bazı modeller aslında KÖSİ
uygulamalarının birer örneğidir (Sözer, 2013: 218).
Türkiye’de 1994 yılında yürürlüğe giren “Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap-İşlet-Devret Modeli Çerçevesinde
Yapılması Hakkında Kanun” ile ulaşım, telekomünikasyon ve enerji sektörlerinde bu ortaklıklar kullanılarak
hayata geçirilen projeler yapılmıştır. 2010 yılında ise yap-kirala modeli üzerine çalışmalar yürütülmeye başlan-
mıştır (Değertekin, 2010: 29).
Türkiye, bazı KÖSİ modellerini ilk uygulayan ülkelerden biri olmasına rağmen, özel sektör katılımının istenen
seviyelere ulaşamadığı, hayata geçirilen KÖSİ projelerinde ise başta risk paylaşımının adil olmaması, siyasi, eko-
nomik, hukuksal altyapı ve istikrarın eksikliği ve sözleşme tasarımında yapılan hatalar gibi çeşitli nedenlerle
sorunlar yaşandığı görülmektedir. Nitekim enerji ve havayolu ulaşımı sektörlerinde gerçekleştirilen uygulamalar
haricinde, KÖSİ projelerinin yaygın bir şekilde uygulandığı ve başarılı olduğu sektörler sınırlı kalmaktadır (Uz,
2007: 1176; Şahin-Uysal, 2008: 106).
Türkiye’de KÖSİ projelerini tanımlayan, sınıflandıran çerçeve bir düzenleme bulunmamaktadır. KÖSİ uygula-
malarına imkan sağlayan uluslararası genel kabul görmüş tanımlamalar AB direktifleri çerçevesinde KÖSİ söz-
leşmelerinin unsurlarını içeren düzenlemeler yapılmıştır. KÖSİ uygulamalarını belirleyen yöntemler konusunda,
ülkelerin öncelikleri ve hukuki yapıları çerçevesinde düzenlemeler yaptıkları görülmektedir. Bu nedenle mukaye-
selerde, yöntemlerin isimlerinden ziyade sözleşmelerin içerikleri önem kazanmaktadır (Emek, 2009a: 30).
Ek 1’de görüldüğü gibi, 2011 yılı sonu itibariyle yap-işlet, yap-işlet-devret, yap-kirala ve işletme hakkı devri
modelleriyle 8 farklı sektörde toplam 134 projenin uygulama sözleşmesi imzalanmıştır. Uygulama sözleşmeleri-
nin sektörel dağılımlarına bakıldığında 53 projeyle enerji sektörünün ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Karayo-
lu, liman, havaalanı ve yat limanı projelerinin sayısı enerji sektörüne kıyasla daha az olmakla birlikte, bu sektörler
uzun süreli KÖSİ tecrübesine sahip diğer alanlardır. İşletmede ve yapım aşamasında olan KÖSİ projeleri birlikte
düşünüldüğünde bugüne kadar toplam değeri 35 Milyar $’ı aşan 134 projenin sözleşmesinin imzalandığı görül-
mektedir.
Ülkemizde, Devlet Planlama Teşkilatı “Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Kamu Kesimi ile Özel Sektör İşbirliği Model-
leri Çerçevesinde Gerçekleştirilmesine İlişkin Kanun Taslağı Tasarısı” adıyla 2006 ve 2007 yıllarında iki kanun
tasarısı hazırlamıştır. KÖSİ modellerinin uygulanmasının önündeki siyasi, hukuki ve idari engelleri kaldırarak
hukuki çerçeveyi güçlendirme, Türkiye’deki mevzuatı uluslararası standartlarla uyumlu hale getirme ve böylelikle
gerek merkezi gerekse yerel yönetimlerin sorumluluk alanına giren kamu hizmetlerinin görülmesine özel sektörü
dahil etmenin mekanizmalarını yaratma amacı doğrultusunda biçimlenen ve 2008 yılında yasalaşarak yürürlüğe
girmesi amaçlanan, ne var ki özellikle AB ile ihale mevzuatına ilişkin çıkan görüş ayrılıkları nedeniyle beklemeye
alındığından henüz yasalaşma sürecine girmeyen bu taslak, KÖSİ modellerinin önemli bir gündem oluşturmasına
yol açmıştır. Ayrıca kentsel dönüşüm, mortgage yasası, sağlıkta dönüşüm kapsamında “sağlık kentleri projesi”,
su kaynaklarını ve su yatırımlarını özelleştirme, sulamada KÖSİ’leri geliştirme girişimleri gibi birçok düzenleme/
gelişme de son dönemin en çok tartışılan konuları arasındadır (Güzelsarı, 2009: 64- 70; Karasu, 2009b: 124).
Türkiye’de KÖSİ sözleşmelerine ilişkin bilgiler kamuoyuna açıklanmamaktadır. Oysa saydamlık ve hesap verebi-
lirliğin artması için sözleşmelerin süreleri, maliyetlerini etkileyecek gelişmeler, hizmet standardı ve kalitesi, tari-
fe belirleme yöntemi, özel teşebbüslerin yükümlülükleri, idarenin verdiği garantiler, garantilerin maliyetleri ve
finansman yöntemleri konularında kamuoyuna bütçe metinleri ve faaliyet raporları aracılığıyla ayrıntılı bilgiler
sunulmalıdır (Emek, 2009b: 37).
8. KEİ Üyelerinde KÖSİ Uygulamaları
KÖSİ ilişkilerinin son yıllarda KEİ Bölgesinde oynadığı rolün önemini ve ilgisini göz önünde bulunduran Eko-
nomi, Ticaret, Teknoloji ve Çevre İşleri Komisyonu, 18 Nisan 2012 tarihinde Novi Sad (Sırbistan) şehrinde
“KEİ
üye devletlerinde sürdürülebilir ekonomik kalkınma için kamu - özel sektör işbirliğinin rolü”
konusunu ele
almıştır (KEİPA, 2012: 14).