142 / 514
Karadeniz ve Balkan Ülkelerinde Mali Sürdürülebilirliğin Analizi
131
n
Bilindiği üzere Maastricht Antlaşması’na göre bir ülkenin bütçe açığının GSYİH’ye oranı %3’ü geçmemelidir.
Bu açıdan bakıldığında bütçe açığının sürdürülebilirliği açısından en iyi durumda olan ülke Bulgaristan’dır.
Bulgaristan’da bütçe açığı/GSYİH’ye oranının %3’ün üzerinde olduğu yıl sadece 2010’dur. Bulgaristan’ı iki yıl ile
Moldava ve dört yıl ile Gürcistan takip etmektedir. Bütçe açığının sürdürülebilirliğinin en kötü olduğu ülke ise
15 yılın tamamında %3’ün üzerinde bütçe açığı veren Arnavutluk’tur. Arnavutluk’u 13 yıl ile Yunanistan takip
etmektedir (Grafik 1).
Diğer taraftan çalışma kapsamındaki ülkelerin tamamında bütçe açıkları küresel krizin etkilerinin daha belirgin
olduğu 2009 ve 2010 yıllarında önemli oranda artmıştır. Bu yıllarda bütçe açığının %3’ü geçmediği ülkeler sadece
Kosova ve Makedonya’dır. Yine bütçe açıklarının sürdürülemez duruma geldiği ülkelerin başında Yunanistan yer
almaktadır (Grafik 1).
Küresel kriz dışında ülkelerin iç dinamiklerinden kaynaklı, ekonomik ve siyasi istikrarsızlıklar nedeniyle bazı
yıllarda bütçe açıkları sürdürülemez duruma gelmiştir. Bu bağlamda verilebilecek en iyi örnek 2001 Türkiye eko-
nomik krizidir. Ayrıca Slovenya, Ukrayna ve Kosova’da yaşanan gelişmeler nedeniyle bütçe açıkları sürdürülemez
duruma gelmiştir.
3.2. Kamu Borçlarındaki Gelişmeler
Kamu borçlarının artması ve finansmanı konusundaki güçlükler Karadeniz ve Balkan ülkelerinde önemli mali
sıkıntılara neden olmuştur. Yunanistan’da kamu borç stoğunun yüksekliği, bütçe açığının büyüklüğü, kamu
teşekküllerinin bütçeye getirdiği yük gibi sorunlardan kaynaklanan ekonomik durgunluk ve borç sorunu, 2010
yılında Yunanistan’da borçlanma temelli bir mali krize dönüşmüştür. Yunanistan bütün yıllarda en yüksek kamu
borcu/GSYİH oranı sahip ülkedir. Bu durumun ortaya çıkmasında ülkenin içinde bulunduğu durum kuşkusuz
etkili olmuştur. Yunanistan’ın kamu borcu 2003 yılında %100’ün altına düşmüş, 2004 yılından itibaren yükselme-
ye başlamıştır. Yunanistan’ın 2009 yılı kamu borcunun %90’ını yeni alınan borçlar oluşturmuştur (Köse, Kara-
bacak, 2011:300). 2010 yılında ise IMF’nin de katkısıyla 110 milyar avroya ulaşan Yunanistan’ı kurtarma paketi
kabul edilmiştir (Köse ve Karabacak, 2011:304). Bu paket de kamu borcu artıran önemli bir etken olmuştur.
Öyleki Yunanistan’ın kamu borçlarının GSYİH’ye oranı 2011 yılında %170,3’e yükselmiştir. Yunanistan’ın kamu
borçları hala çok yüksek düzeydedir.
Moldova’nın komünist ekonomiden serbest ekonomiye geçiş sürecinde yüksek kamu borcu olmuştur. Serbest
ekonominin olumlu etkisiyle kamu borcu küresel krize kadar azalma göstermiş, %19,3 seviyelerine kadar inmiştir.
Ancak küresel krizin olumsuz etkisiyle 2009’da kamu borcu tekrar artmıştır. Bunula birlikte günümüzde Moldova
çalışma kapsamındaki ülkeler arasında kamu borcu düşük olan ülkelerden biridir.
Rusya’nın kamu borcu 2000 yılında oldukça yüksektir. Bu durumun oluşmasında 1998 Rusya ekonomik krizinin
etkisi büyüktür. Kamu borcu/GSYİH oranı 2008 küresel krizine kadar hızla azalarak 2008 yılında %7,9’a düşmüş-
tür. 2008 küresel krizi kamu borcunun artmasına yol açmakla birlikte küresel krizden sonra Rusya kamu borcu/
GSYİH oranı en düşük ülkedir. Şüphesiz son yıllarda petrol ve doğalgaz fiyatlarının yükselmesi Rusya’nın ihracat
gelirlerini artırarak, bu olumlu ekonomik tablonun oluşmasının sebebidir.
Gürcistan’da 2004 yılında hükümet tarafından kararlaştırılan ekonomik reformlar sayesinde kamu borç stoku/
GSYİH oranı düşüş eğilimine girmiştir. Ancak 2008 yılında hem küresel krizin etkisi hem de Rusya ile ortaya
çıkan savaş krizi bu oranı %27 seviyelerinden %37 seviyelerine kadar artırmıştır.
Ukrayna’da küresel krizin etkisiyle kamu borçları ciddi bir şekilde artmış ve bu artış günümüzde yaşanan iç karı-
şıklıklar ve Rusya ile olan sorunlar nedeniyle artmaktadır. Ayrıca durumun ortaya çıkmasında Ukrayna’nın 2012
yılında aldığı kısa dönemli ve yüksek oranlı borçların etkisi vardır.
Hırvatistan’ın kamu borçlarının GSYİH’ye oranı küresel kriz ile birlikte hızla yükselmeye başlamıştır. 2014 başın-
da Avrupa Birliği ekonomi ve maliye bakanları, Hırvatistan’ın bütçe açığı ve kamu borcuyla ilgili birlik kriterlerini
ihlal ettiğine karar vererek disiplin sürecini başlatmıştır. Fitch Ratings 2014 Ağustos ayında Hırvatistan’ın yüksek
kamu borcu/GSYH oranını orta vadede istikrara kavuşturma kabiliyetine yönelik risklerin arttığı gerekçesiyle
kredi notunu indirmiştir.