1.Karadeniz ve Balkan Ekonomik ve Politik Araştırmalar Sempozyumu

Serkan DİLEK, Ali KONAK

378

kullanılmasını sağlar ve iktisadi etkinliği artırır. Diğer bir deyişle tam rekabet koşullarının oluşmasına katkı sağlar

(Çolakoğlu vd, 2010; Sarı, 2007:661).

Bu çalışmada Balkan ve Karadeniz ülkelerinin bilgisayar ve enformasyon teknolojilerine ulaşım imkânları ile

bireylerinin ekonomik performansları arasında ilişki olup olmadığı ele alınmıştır.

2. Bilgisayar ve İletişim Teknolojilerinin Üretici ve Tüketici Refahına Etkisi

İkinci Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkan ve giderek gelişen bilgisayarlar ve iletişim araçları (telefon, televizyon

vb) sayesinde ekonomide kalıcı ve önemli değişimler yaşanmıştır ve yaşanmaya devam etmektedir.

Bilgisayar devriminin öncelikle üreticilerin verimliliklerini olumlu yönde etkilediği teorik çalışmalarda iddia edil-

miştir. Ancak ilk ampirik çalışmalarda bu olguyu destekleyecek sonuçlara ulaşılamamıştır (Çolakoğlu vd., 2010;

Triplett, 1999:310). Bu nedenle bilgisayarların verimliliğe ve ekonomiye etkilerinin sınırlı olduğu iddiaları ortaya

atılmış; “Bilgisayarları her yerde görebiliriz ama istatistikler hariç” şeklinde özetlenen Solow Paradoksu literatüre

girmiştir (Solow, 1987). 1990’ların ikinci yarısından itibaren yapılan çalışmalar Solow Paradoksunun çözümü-

ne katkıda bulunmuş; bilgisayarların verimlilik istatistiklerinde neden görülmediği Brynjolfsson ve Bresnahan’ın

öncü çalışmalarını takiben açıklanabilmiştir (Çolakoğlu vd., 2010). Öncelikle geleneksel çalışmalar, bilgisayarla-

rın, kaliteyi geliştirmesi, ürün çeşitliliğini artırması, müşteri hizmetlerini geliştirmesi gibi katkıları istatistiksel ola-

rak ölçmekte yetersiz kalmaktadır (Brynjolfsson, 1996:380). Ayrıca bilgisayarların tüm endüstrinin verimliliğini

artırması için endüstride yaygın biçimde kullanılıyor olması gereklidir.

Tüketiciler de bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi dolayısıyla daha rahat ve hızlı enformasyona sahip

olabilmekte ve bu nedenle de daha rasyonel kararlar alabilmektedirler (Dilek, 2010; Dilek; 2012).

Sonuç olarak yeni ekonomide üreticiler daha verimli üretim gerçekleştirerek, tüketiciler ise daha rasyonel tercih-

ler yaparak refahlarını artırabilmektedirler.

3. Analiz

Rasyonel düşünen ve faydasını maksimize etme peşindeki tüketiciler ve kar maksimizasyonu peşindeki üretici-

ler bilgisayar, internet, TV imkânlarını kullanamamaktadırlar. Dilek (2010), yeni ekonominin içeriğini oluştu-

ran teknolojilere ulaşma imkânlarının tüketicilere daha rahat enformasyona ulaşma imkânı verdiğini belirtmiş

ve OECD ülkeleri içinde bir kıyaslamada bulunmuştur. Tüketici ve üreticilerin fayda fonksiyonlarını aşağıdaki

biçimde yazmak mümkündür.

U= U(TV,C,I,MP,FP,FBI)

(1)

Yukarıdaki formülde TV, televizyon sahibi hanehalkının yüzdesini; C, 100 kişi başına düşen bilgisayar kullanıcı-

larını; I, 100 kişi başına düşen internet kullanıcılarını; MP, 100 kişi başına düşen cep telefonu abonelik sayısını;

FP, 100 kişi başına düşen sabit telefon üyeliğini; FBI, sabit genişband internet üyeliğini vermektedir. Söz konusu

değişkenler bağımsız değişkenler olarak ele alınmıştır. Formülün bağımlı değişkeni U ise tüketiciler için fayda ve

üreticiler için kârı veren U değişkenidir. Bağımsız değişkenler ile bağımlı U değişkeni arasında pozitif korelasyon

vardır. Diğer bir deyişle iktisadi ajan televizyon, cep telefonu, bilgisayar veya internet kullandıkça amacını maksi-

mize edecek kararlar almaktadır.

Balkan ve Karadeniz ülkelerindeki üretici ve tüketicilerin fayda fonksiyonlarını inceleyebilmek amacıyla Arna-

vutluk, Bosna Hersek, Hırvatistan, Makedonya, Bulgaristan, Moldova, Romanya, Sırbistan, Türkiye, Yunanistan,

Ukrayna, Rusya ve Gürcistan’a ait verilere ulaşılmıştır. Veriler OECD tarafından yayınlanan World Development

Indıcators 2012’den elde edilmiştir. Veriler 2010 yılına aittir, yalnızca Tablo 1’de yanında * bulunan ifadeler ise

ilgili eserde yer almadığı için

adresinden en yakın tarihte sahip olunan rakamlardır.100

kişi başına düşen internet ve bilgisayar istatistiklerinde Hırvatistan, 100 kişi başına düşen TV ve 100 kişi başına

düşen sabit telefon aboneliği istatistiğinde Yunanistan, 100 kişi başına düşen cep telefonu aboneliğinde ise Rusya

en başta yer almaktadır.