307 / 514
Bersu BAHTİYAR, Volkan BEKTAŞ
n
296
1. Giriş
Dünya nüfusunun önemli bir kısmını oluşturan azgelişmiş ülkeler önemli bir kalkınma sorunuyla karşı karşı-
ya bulunmaktadır. Bu ülkelerle sanayileşmiş ülkeler arasında büyük refah farklılıklarının olduğu, bu ülkelerde
yaşayan birçok insanın yeterli beslenme, sağlık, eğitim, barınma gibi olanaklardan yoksun olduğu, işsizlik ve
yoksulluk sorunlarıyla yüz yüze olduğu görülmektedir. 1980’li yıllardan itibaren ivme kazanan küreselleşme ile
birlikte ülkeler arasındaki sınırların yavaş yavaş ortadan kalkmaya başlaması, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler
arasındaki bu ekonomik ve sosyal farklılıkları daha belirgin hale getirmiştir. Söz konusu farklılıkların ortadan
kaldırılması amacıyla hem ulusal hem de uluslararası çapta pek çok çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalardan en
önemlilerinden birini Birleşmiş Milletler’in (BM) 2000 yılında New York’da düzenlediği Binyıl Zirvesi (Milleni-
um Summit) oluşturmaktadır. 189 ülkenin katılımıyla gerçekleşen bu zirvede gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler
arasındaki eşitsizliklerle mücadeleye yönelik görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmeler sonucunda, aşırı yoksulluğun
ve açlığın ortadan kaldırılması, herkes için temel eğitimin sağlanması, toplumsal cinsiyet eşitliğinin geliştirilmesi
ve kadınların konumunun güçlendirilmesi, çocuk ölümlerinin azaltılması, anne sağlığının iyileştirilmesi, HIV/
AIDS, sıtma ve diğer salgın hastalıklarla mücadele edilmesi, ekolojik sürdürülebilirliğin sağlanması ve son olarak
kalkınma için küresel ortaklıkların geliştirilmesi şeklinde 8 temel hedef belirlenmiş ve bu hedeflere 2015 yılına
kadar ulaşılması amaçlanmıştır. Binyıl Kalkınma Hedefleri olarak adlandırılan bu hedefler hem az gelişmiş, hem
de gelişmekte olan ülkeler açısından yoksullukla mücadelenin ve kalkınmanın gerçekleştirilebilmesi için teşvik
edici bir unsur olmuştur. Bu çalışmada 2015 yılına yaklaşırken Binyıl Kalkınma Hedeflerinin gerçekleştirilmesi
konusunda Türkiye, Gürcistan, Ukrayna, Romanya, Rusya ve Bulgaristan’ın gösterdikleri performansların karşı-
laştırılması amaçlanmaktadır.
Bu çalışma 4 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde İkinci Dünya Savaşı’ndan günümüze kalkınma konu-
sundaki gelişmelere genel olarak değinilecek, ikinci bölümde Binyıl Kalkınma Hedefleri ve göstergeleri açıklana-
cak, üçüncü bölümde Binyıl Kalkınma Hedeflerinin gerçekleştirilmesi konusunda Türkiye, Gürcistan, Ukrayna,
Romanya, Rusya ve Bulgaristan’ın gösterdikleri performanslar karşılaştırılacak ve sonuç bölümünde genel bir
değerlendirme yapılacaktır.
2. Tarihsel Olarak Kalkınma Süreci
İkinci Dünya Savaşı sonrası dönem, kalkınma söyleminin gündeme gelmesi için uygun koşulları oluşturmuştur.
Savaşı izleyen yıllarda önce birçok az gelişmiş ülkenin bağımsızlığına kavuşması ve Sovyetler Birliği yanında çok
sayıda sosyalist ülkenin de siyasal arenada boy göstermeye başlaması ve bu ülkelerin devlet öncülüğünde ve mer-
kezi planlama aracılığıyla hızlı büyüme ve sanayileşme yolunda önemli adımlar atmış olması, ABD’nin Avrupa
ülkelerine Marshall Planı çerçevesindeki dış yardımları arttırması ve Büyük Buhran sonrasında sanayileşmiş ülke-
lerde uygulanmaya başlanan Keynesyen politikalar bu dönemin temel özelliklerini yansıtmaktadır.
1950’ler boyunca ekonomik büyüme azgelişmiş ülkeler için temel hedef olmuş, ekonomik büyümenin gelir ve
sosyal eşitsizlikleri ortadan kaldıracağına inanılmıştır. 1960’lara gelindiğinde büyüme, temel amaç olmayı sürdür-
müş, ayrıca büyüme ile ödemeler dengesi arasındaki ilişki daha net hale getirilmiştir. Bu dönemin sonuna doğru
azgelişmiş ülkelerdeki eksik istihdam ve işsizlik sorunu, istihdamın da bir amaç olarak göz önünde tutulması-
na neden olmuştur. 1970’lerde GSMH merkezli kalkınma stratejilerinin, Üçüncü Dünya ülkelerinin birçoğunda
gittikçe ciddileşen kalkınma problemleriyle baş etmedeki başarısızlığı, ekonomik ve sosyal kalkınma sürecinin
baştan sona tekrar incelenmesine neden olmuştur. Bu dönemdeki başlıca kalkınma problemleri; eksik istihdam ve
işsizlik, gelir dağılımındaki adaletsizlikler, belli bir yaşam standardının altında kalan yoksulların sayısının giderek
artması, kırsal kesimden kente göç, artan dış borçlar ve ödemeler dengesi baskısıdır. Çoğunlukla birbiriyle ilişkili
bu sorunların sonucu olarak, azgelişmiş ülkeler, mutlak yoksulluğun azaltılması açısından daha eşit bir gelir dağı-
lımına, ekonomik büyüme hedefine kıyasla çok daha fazla ağırlık verilmiştir (Thorbecke, 2007,s.11-12).
1980’lere gelindiğinde artan dış şoklar ve borç krizinin oluşturduğu uluslararası ortam, kronik boyutlara ulaşan
dış ödemeler dengesi sorunları ve yüksek enflasyonla karşı karşıya kalan birçok azgelişmiş ülkeyi IMF ve Dünya
Bankası ile anlaşmaya ve bu kuruluşların sıkı şartlılık kriterlerini kabule zorlamıştır. Bu şartlılık kriterleri, yapı-
sal uyum kredileri aracılığıyla dış ticaret ve finans piyasalarında liberasyon, özelleştirme, devletin ekonomideki